جریان توده ای

جریان توده ای و انتشار مواد

اگر یک ماده از دیواره ی عروق عبور کند و وارد رگ و یا از آن خارج شود این جریان را انتشار می گویند. انتشار به دو صورت اتفاق می افتد:

• انتشار از منافذ بین یاخته ها
• انتشار با ورود به یاخته و خروج از آن

اگر تعداد زیادی از مواد به صورت هم زمان از دیواره ی عروق عبور کنند (وارد و یا خارج شوند) این جریان دیگر انتشار نام ندارد بلکه به آن جریان توده ای گفته می شود.

ورود و خروج تعداد زیادی از مواد از دیواره ی عروق در طی جریان توده ای به چه دلیل است؟

همانطور که می دانید دیواره ی عروق از یاخته های سنگ فرشی تشکیل شده است که فاصله ی بین آنها نیز کم می باشد اما به دلیل سرعت و فشار بالای حرکت خون در عروق، مایع پلاسما همراه با مواد محلول در خود از لای فواصل بین یاخته های پوششی عروق به بیرون از رگ ها می ریزد. این اتفاق را تراوش می گویند و عامل آن را که همان سرعت جریان خون و فشار بالای خون می باشد نیز فشار تراوشی می گویند.

حال می دانیم که در سرخرگ ها به دلیل فشار و سرعت بالای حرکت خون مایع خوناب همراه با مواد محلول در خود از عروق خارج می شود اما لازم است بدانیم که مواد درشت مانند پروتئین های بزرگ نمی توانند از عروق خارج شوند پس در ادامه ی مسیر خون که به سیاهرگ ها می رسیم حجم خون کاهش یافته و مواد درشت در غلیظ شده اند بنابراین در سیاهرگ ها فشار اسمزی به شدت افزایش می یابد.

فشار اسمزی عکس فشار تراوشی عمل می کند و باعث می شود مواد به درون عروق بازگردند.

پس به طور خلاصه باید بگوییم که در سرخرگ ها به دلیل فشار تراوشی، پلاسما همراه با تعداد زیادی مواد محلول در خود با سرعت زیاد به بیرون از عروق می ریزند و در سیاهرگ ها به دلیل فشار اسمزی مایع میان بافتی همراه با مواد محلول در خود به درون عروق باز می گردند.

این رفت و برگشت را جریان توده ای می گوییم. جریان توده ای همراه با انتشار باعث تغذیه ی یاخته ها و دفع مواد زائد آنها می شوند.

تفاوت های جریان توده ای و انتشار:

1. جریان توده ای جا به جایی تعداد زیادی ماده ی محلول در پلاسما و یا مایع میان بافتی است. اما انتشار جا به جایی یک ماده به تنهایی است.
2. جریان توده ای با سرعت زیادی انجام می شود اما سرعت انتشار کم است.
3. جریان توده ای فقط از بین یاخته های پوششی دیواره ی عروق انجام می شود اما انتشار می تواند هم از بین یاخته ها و هم از عرض یاخته ها انجام شود.

شباهت جریان توده ای و انتشار:

1. در هر دو، یاخته ها مانند پلاکت ها و مواد درشت مانند پروتئین های بزرگ (مثل آلبومین) نمی تواند جا به جا شود.

سوال: اگر یاخته ها نمی توانند از جریان توده ای و انتشار از عروق خارج شوند پس چگونه برخی از گلبول های سفید در بافت ها و لنف حضور دارند؟

پاسخ: از بین تمامی گلبول های سفید، لنفوسیت ها علاوه بر خون، در گره های لنفی و اندام های لنفی هستند و ماکروفاژ ها در گره های لنفی و بافت ها حضور دارند. دلیل حضور ماکروفاژ خارج از خون توانایی حرکت آنهاست. ماکروفاژ ها با داشتن توانایی دیاپدز می توانند تغییر شکل دهند و از دیواره عروق خارج شوند. اما دلیل حضور لنفوسیت ها خارج از خون این است که لنفوسیت ها علاوه بر خون در گره های لنفی و اندام های لنفی نیز تولید می شوند که پس از تولید در همانجا باقی می مانند و یا به وسیله ی لنف در بدن گردش می کنند.

سایر یاخته های خونی مانند گلبول های قرمز و پلاکت ها در خارج از عروق خونی وجود ندارند.

یکم فراتر از کتاب: ماکروفاژ ها حاصل تغییر شکل و تکامل منوسیت ها در خارج خون هستند. در واقع منوسیت ها با داشتن توانایی دیاپدز از خون خارج می شوند و در بافت ها به ماکروفاژ ها تبدیل می شوند.

انتشار گلوکز:

ما قبلا مطالعه کرده بودیم که گلوکز انتشار ندارد و تنها می تواند از طریق هم انتقالی وارد یاخته و از طریق انتشار تسهیل شده از یاخته خارج شود. اما اکنون در متن کتاب درسی در این فصل برای گلوکز از واژه ی انتشار استفاده شده است.

همانطور که در ابتدا اشاره کردیم ما دو نوع انشار داریم که هر دو بدون انرژی و با دلیل شیب غلظت انجام می شوند. اما در نوع اول مواد از عرض یاخته عبور می کنند و در نوع دوم مواد از بین یاخته ها عبور می کنند.

تفاوت انتشار گلوکز با سایر مواد مانند دی اکسید کربن و اکسیژن نیز در همین است. انتشار گلوکز از نوع دوم است یعنی گلوکز با انتشار نوع 2 فقط می تواند از بین یاخته های دیواره ی عروق عبور کند و به بافت ها برسد اما برای ورود به یاخته ها نمی تواند از انتشار استفاده کند و فقط باید با هم انتقالی (انتقال فعال ثانویه) وارد یاخته و با انتشار تسهیل شده از یاخته خارج شود.

به شکل زیر که مربوط به انواع جابه جایی های گلوکز است دقت کنید: